Kahve ve Din
Avrupa’da kahveyle ilgili yazılmış birçok kitapta kahve için İslam şarabı denmektedir. Osmanlıda ise haram, mekruh olduğu, yasaklanması gerektiğiy-le ilgili birçok tartışmalara neden oldu. Osmanlılar kahveyi Hanefi mezhebi öğretisi doğrultusunda değerlendirmişlerdir. Kahvenin yasaklanmaya çalışılmasının nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:
• Hanefilik mezhebinde cansız bir madde Müslümanlığın yeme içme alışkanlıkları arasında yer alamaz öğretisi.
• Tarikatların zikir ayinlerinde kahve fincanının elden ele dolaşması.
• Kahvenin de uyuşturucu olarak kabul edilmesi, esrar ve benzeri uyuşturucularla arasında benzerlik kurulması.
• Kahvenin kömürleşinceye kadar kavrulması. Katip Çelebi de kahve tüketimini, hatta üretimini yasaklayan Hanefi öğretisine yer vermiş, ancak kesin bir Şeyhülislam fetvasından söz etmemiştir.
16. yüzyılın ortalarında İstanbul’da kahve, sadece saray mensupları ve başta Halveti tarikatı olmak üzere, tarikat mensupları tarafından içiliyordu. Bektaşîlerin kahveye ne kadar önem verdikleri kahve pîrîne yedinci postu vermelerinden anlaşılmaktadır. Kanunî Sultan Süleyman döneminde Şeyhülislam Ebusuud efendinin kahveyle ilgili fetvası şöyledir: “Allah’tan ve günaha girmekten korkanlar kahveyi sefihler veya sarhoşlar gibi içmez, sağlık ve esenlikleri için içerler. Kahveyi bu amaçla içenler için bir engel yoktur.”
Fransa’da kahve, şarap üreticisi köylülerin direnciyle karşılaştı. Fransız hekimlerine göre kahve zehirdi, eczanelerde satılmalıydı. Fransız sarayında 1669'da Osmanlı Büyükelçisi Süleyman Ağa’run Paris’e gelmesiyle kahve içilmeye başlandı.
1674 yılında Petrus Della Valle Türklerin kahve kültürünü, kahve içme, hazırlama sanatını anlatan uzun bir yazı kaleme almıştır. Bu yazısında Türklerin kahve içme kültürünü şöyle dile getirmektedir: “Türklerin siyah olan farklı bir içecekleri var. Bu içecek yazın serinletmekte, kışın ise ısıtmaktadır. Bu içecek genellikle yemeklerden sonra sohbet ederken içilmekte-dir.”
Viyana’da kahve içilmeye Osmanlı ordusunun 1683'te Viyana kuşatmasında yenik düşerek geri çekilmesinden sonra başlandı. Ordu geri çekilirken çuvallar dolusu kahve, dibekler ve cezveler bıraktı. Bırakılan dibekler ve diğer malzemeler Avusturya ve Alman müzelerinde sergilenmektedir.
17. yüzyılda hekimlerin yardımıyla ingiltere kahve tiryakileri ülkesi oldu. İngiltere’de çok içki içilmesi problemlere neden oluyordu. Hekimler içki tüketimini azaltmak için kahvenin lehine büyük bir propaganda yaptılar. Kısa sürede Londra kahvehanelerle süslendi.
Londralı kadınlar, 1674 yılında ‘Venüs’ün Hürriyetinin Koruyucuları’ imzasıyla Women’s Petition Against Coffee (Kadınların Kahve Karşıtı Toplu Talebi) adı altında yayınladıkları meşhur yazıda fazla içilen kahvenin cinsel arzuyu zayıflattığını ileri sürdüler.
1675 yılının aralık ayında İngiltere’de o güne kadar görülmemiş bir olay daha yaşandı. İngiltere Kralı II. Charles kahveyi huzursuzluğa neden göstererek kahvehanelerin kapatılmasına karar verdi. Kişisel özgürlüğü sınırladığı gerekçesiyle halk büyük bir direniş gösterince, kral birkaç hafta içinde kararını geri almak zorunda kaldı.
İsviçre’nin Basel şehrinde yayınlanan bir bildiride, insanı güçsüz bırakan kahvenin kötülüklerinden halkı korumak için kahveye dur deme kararı verildiği açıklanmaktadır. Bildiri özet olarak şöyle: “Tüm vatandaşlarımıza (seyahat eden yabancılara hizmet verenler dışında) sütle veya sade olarak kahve içmek yasaklanmıştır. Yasağa ilk kez karşı gelenlerden 5 fund, ikinci kez karşı gelenlerden iki misli ceza alınacaktır.” O zaman için bu oldukça yüksek bir cezadır. İsveç’te kahve ve çay içmek 1756 yılında yasaklandı. Ancak bu yasak halk tarafından çeşitli şekillerde delindi.
Yasak kaldırılınca kahve ve çayın zararları tekrar tartışılmaya başlandı. Bunun üzerine kral, kahve ve çayın tehlikesini ispat edebilmek için, ölüm cezası verilmiş olan ikiz erkek kardeşleri kahve ve çay içmekle cezalandırdı. İkizlerden biri her gün bir çaydanlık çay diğeri ise bir çaydanlık kahve içmek zorunda bırakıldı! Günler, aylar, yıllar geçti. Önce mahkûmları kontrol ermekle görevli profesörlerden biri, sonra ikincisi öldü. Kral öldürüldü. İkizler çay ve kahve içmeyi sürdürdüler. İkisi de çay ve kahvenin zehir olduğunu ispat edemeden çok ileri yaşlarda öldüler.
Günümüzde hala kahve ve çayın zarar ve yararları, bilim insanları arasında tartışmalara neden olmaktadır. Çay ve kahve, üzerinde en kapsamlı araştırma yapılan ve yapılmaya devam edilen bitkilerdendir. Kahvenin içilmesi dini yönden tartışmalara neden oluncaya kadar çok sorun edilmiyordu. 16. yüzyılın başında Mekke’ye tayin edilen fanatik ve bağnaz bir vali kahve içmeyi ölümle cezalandırmak istedi. 1511 yılında Mısır Sultanı Mekke’ye Khair bey adında bir vali tayin etti. Khair bey Kur’an’da hiçbir eski adete yer olmadığını düşünüyordu.
Bilim insanlarından, müftülerden, yüksek rütbeli subaylardan, filozoflardan ve hukukçulardan oluşan bir divan topladı. Divandakiler arasında iki gün süren tartışmadan sonra kahvenin yasak olmadığına, ancak mekruh (arzu edilmeyen, hoş görülmeyen) olduğuna karar verildi. Vali gece evinin damından Mekke’yi seyrederken her tarafın karanlık olduğunu ancak kahvehanelerin ışıklarının yandığını gördü. Bunun üzerine askerlerini oraya gönderip kahvehaneleri dağıtmalarını emretti. Karşı koyanlar bağlanıp hapishaneye atıldı. O gece üç kahve yakıldı ve iki kişi öldü. Ertesi gün kahve içmek yasaklandı. Kim yasağa karşı gelirse bağlanarak eşeğe ters oturtuldu ve şehirde kırbaçlanarak dolaştırıldı.
Khair bey Sultan’a aldığı kararı onaylaması için Mekke’de olanlarla ilgili bilgi gönderdi. Sultan zor durumda kaldı çünkü kendisi ve tüm saray mensubu kahve tiryakisiydi. Kur’an’ı en iyi bilen âlimler bile Kur’an’da kahvenin yasaklanmasını gerektirecek bir neden bulamadılar. Sultan ayaklanmaya kahvenin yasaklanmasının neden olduğuna karar verdi ve yasak kaldırıldı. Kahvehaneler, kahve tiryakileri için vazgeçilmez bir buluşma ve yarenlik yeriydi. 1521 yılında Kahire’de kahvehaneye gidenlerle bağnazlar arasında sopalı bıçaklı kavga çıkmıştır.
Kahve sadece içecek olarak rüketilmemiştir. Özellikle ülkemizde kahve falı önemli eğlencelerdendir. Kahve içildikten sonra telvesine bakılarak söylenenler kimileri için gelecekten haber veren çok ciddi bir kaynak, kimileri için eğlence ve hoş vakit geçirme vasıtasıdır.
